In maart 2025 organiseerde de Universiteit Antwerpen een lezingenreeks over de situatie in Gaza. Een van de sprekers was Anya Topolski, een Canadees-Joodse filosofe die vandaag doceert aan de Radboud Universiteit. Tijdens haar lezing zei ze, haast terloops alsof ze ervan uitging dat iedereen dit wist:

 

“And of course, Zionism has its roots in Christian Zionism”

​

Het viel haar ook op hoe katholieke landen zoals Ierland, Spanje en ook België veel sneller hadden gereageerd door het woord genocide te hanteren voor het conflict in Gaza (zoals ook gebruikt in verklaringen van onder meer de VN-mensenrechtenraad), lang voordat protestantse landen, “such as Holland, Germany, England” zich in gelijkaardige bewoordingen zouden uitlaten.

​

Topolski ging hier verder niet op in, maar dit inzicht maakte indruk op me, omdat religieuze motieven in geopolitieke besluitvorming zelden aandacht krijgen anno 21ste eeuw. Hoeveel invloed hebben ze vandaag nog op de manieren waarop zelfverklaard seculiere landen standpunten innemen?

​

Christelijke wortels van zionisme

Wie meer wil lezen over christelijk zionisme, vindt relevante informatie zelden in mainstream media. Maar het zionisme zoals wij het vandaag kennen, werd eeuwen geleden al voorbereid binnen evangelisch-protestantse stromingen, eerst in het Verenigd Koninkrijk (17e-eeuws Engels puriteins gedachtegoed) en vond later uitbreiding in de Verenigde Staten (19e eeuw). Evangelisch-protestantse stromingen leggen sterke nadruk op een letterlijke interpretatie van de Bijbel, persoonlijke bekering, en het idee van eindtijdprofetieën. Binnen sommige van die stromingen ontstond het idee dat de terugkeer van Joden naar het land Israël noodzakelijk is om de wederkomst van Christus te versnellen.

​

De Oostenrijks-Hongaarse journalist en later oprichter van het Joods zionisme, Theodor Herzl, was zelf seculier. Toch vond zijn idee van een ‘terugkeer’ naar Israël veel bijval in een protestantse eindlogica. In dat scenario is Israël immers een noodzakelijke schakel ter voorbereiding van de terugkeer van Christus; een verhaal dat ironisch genoeg niet eens positief eindigt voor Joden zelf, als we dat religieuze discours willen volgen.

​

Evangelische investeringen in Israël en het geval Huckabee​

Vandaag zijn het vooral evangelische groepen in de VS die dit narratief luid verkondigen en Israël op verschillende manieren ondersteunen. 

​

Al decennialang investeren Evangelisch-Amerikaanse organisaties geld en middelen in Israël. Grote netwerken zoals Christians United for Israel (CUFI) en de International Fellowship of Christians and Jews (IFCJ) betalen mee aan Israëlische humanitaire hulp en noodvoorzieningen, infrastructuurprojecten en programma’s voor nieuwkomers. Er zijn ook organisaties zoals Christian Friends of Israeli Communities (CFOIC), die zich richten op projecten in nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever, initiatieven die al langer internationaal en politiek onder vuur liggen. Al in 2003, tweeëntwintig jaar geleden, beschreef een artikel in het Britse magazine Prospect hoe deze en vergelijkbare groepen doelbewust werden ingezet om religieuze, politieke en financiële steun te verzamelen voor Israëlische nederzettingen, vaak gedreven door eindtijdtheologie.

​

It follows that there can be no Palestinian state in biblical Israel; the Jewish
settlements on the West Bank must remain and be expanded. Jerusalem must be
Israel's capital, rather than shared with a Palestinian state, and the city's holiest
mosques - the Dome of the Rock and the Al-Aqsa - must one day be demolished to make way for the biblically forecast building of the Jews' Third Temple. (Prospect Magazine, 2003)
 

Het confronteert de lezer met het feit dat de huidige dynamiek in Palestina geen nieuwe ontwikkeling is, maar de voortzetting van een beleid dat al decennialang loopt.

​

Vandaag sturen evangelische groepen heel wat vrijwilligers naar Israël tijdens ‘oorlogstijd’, bijvoorbeeld voor het bereiden van maaltijden voor soldaten of het leveren van humanitaire hulp voor Israël. Zij voeren daarbij intensieve lobbycampagnes om Israëls politiek te steunen in Washington, organiseren massale evenementen, beïnvloeden beleidsmakers en mobiliseren publiek sentiment in de VS voor Israël (Israel Allies Foundation, IAF).

​

Tegen die achtergrond valt een diplomatiek incident in de zomer van 2025 op…

 

De Amerikaanse republikein Mike Huckabee kreeg begin 2025 een controversiële diplomatieke rol als ambassadeur in Israël. Huckabee, zelf een uitgesproken evangelical, wordt in Amerikaanse media vaak omschreven als een omstreden figuur. Zo haalde hij de geallieerde bombardementen op Dresden aan als kritiek op uitspraken van de Britse premier over Israëls militaire strategie in Gaza:

​

"Did [the] UK surrender to Nazis and drop food from them?

Ever heard of Dresden? If you had been PM then,  [the] UK would be speaking German!”

 

Het was niet de eerste keer dat hij (bedenkelijke) historische analogieën inzette in een poging om kritiek op Israël te verzwakken.

In juli 2025 kregen Amerikaanse evangelische groepen plots te maken met geweigerde visums tot Israël, ondanks jarenlange investeringen en betrokkenheid. Dat lokte een scherpe reactie uit van Huckabee, die waarschuwde dat ‘vergelijkbare beperkingen’ zouden kunnen opgelegd worden aan Israëli’s die naar de VS willen reizen. Hij waarschuwde publiekelijk dat de VS Israël officieel zou kunnen bestempelen als “niet gastvrij voor christelijke organisaties”, als het Israëlisch visumbeleid niet werd versoepeld. Hij richtte een publieke brief aan Israëlische minister Moshe Arbel, om politieke druk op te voeren :

​

                “It would be very unfortunate that our embassy would have to publicly announce throughout the United States that the State of Israel is no longer welcoming Christian organizations and their representatives and is instead engaging in harassment and negative treatment toward organizations with long-standing relationships and positive involvement toward Zionism and friendship to the Jewish people and the State of Israel” 

​

Het feit dat zelfs langdurige steun geen garantie bood op wederkerige toegang, leidde tot deze scherpe reactie van Huckabee. Zijn strategie bleek effectief : het dispuut werd opgelost en het visumbeleid voor evangelische organisaties versoepeld.

​

Zionisme en Jodendom : uiteenlopende visies

De controverse rond evangelische steun toont dat zionisme verschillende gezichten kent, afhankelijk van wie het uitdraagt. Die uiteenlopende interpretaties vinden we niet alleen tussen religies, maar ook binnen het Jodendom zelf.

​

Het zionisme is vooral géén synoniem van het Jodendom, zeggen stemmen uit ultra-orthodox-joodse kringen, “they are diametrically opposed”.

Dit legde m’n Joodse buurman me ooit uit, toen ons appartementsblok te koop stond in 2011. Als huurder konden we indertijd beslissen : je unit opkopen, of verhuizen. Ik besliste te kopen en vroeg aan buren wat zij wilden doen. Onze Joodse buurman zei dat zij niet mochten kopen. Hij legde uit dat het volgens hun geloof verboden is grond te bezitten, “wij huren, wij kopen niet”.

​

Zo leerde ik de Orthodox-Joodse gemeenschap in Antwerpen beter kennen. Die regel over het niet mogen bezitten van grond, gaat volgens sommige religieuze bronnen terug op interpretaties na de vernietiging van de Tweede Tempel (70 n.C.). In sommige orthodox-Joodse tradities wordt het idee gehuldigd dat Joden in diaspora geen soeverein land mogen bezitten tot de komst van de Messias. Dit is echter geen universeel Joods standpunt, maar een opvatting binnen bepaalde stromingen. Het verklaart evenwel waarom er vanuit Joodse kringen mee wordt betoogd tegen de aanvallen op Gaza en zelfs tegen het bestaan van Israël.

​

In Antwerpen, waar ik tussen twee Joodse wijken woon, is die nuance essentieel. Politiewagens rond Joodse scholen en synagogen, vaker zichtbaar na oktober 2023, kunnen onbedoeld het beeld versterken dat deze gemeenschappen een specifieke dreiging vormen of verwachten, alsof er angst zou zijn voor represailles. Zonder duidelijke communicatie over de aard van eventuele risico’s, wordt de interpretatie overgelaten aan de toevallige toeschouwer. Een stadsbestuur dat wil verbinden, kan kiezen voor transparantie en context, om ongegronde narratieven en polarisatie tegen te gaan.

​

Over 7 oktober en framing​

Het is moeilijk om 7 oktober te bespreken zonder te vervallen in het dominante narratief dat het geweld van die dag als startpunt presenteert. Ja, het geweld van 7 oktober was onaanvaardbaar, maar het gebeurde niet in een vacuüm. De vraag is overigens niet of het onaanvaardbaar was, maar waarom het gebeurde.

​

Die dag is ingebed in decennia van bezetting, blokkade, vernedering en uitputting. Wie die context niet benoemt, gaat al snel mee in het beeld van Israël als reactieve partij, en Hamas als initiator. Die vereenvoudigde versie houdt geen rekening met een langere keten van oorzaken, en daar precies ligt het gevaar van framing.

​

De grenzen van objectiviteit

Mensenlevens in Gaza worden op gruwelijke wijze verwoest. Wie beelden durft kijken, beseft dat het leven er sinds twee jaar meer dan ooit een hel op aarde is; families uiteengerukt, geliefden letterlijk aan stukken gereten, en nu ook hongersnood bij zij die overleven. Wat Gazanen wordt aangedaan, is zo barbaars dat het nauwelijks kan beschreven worden. Het gaat overigens niet langer alleen om beelden die rechtstreekse getuigen delen op sociale media, op zoek naar getuigen en medestanders, maar ondertussen ook om feiten die gedocumenteerd zijn in VN-rapporten en internationale mensenrechtenverslagen.

​

Gaza kent bombardementen, blokkades en verlies als geen ander, maar deze keer werden ook ziekenhuizen gebombardeerd en gebulldozerd, water- en elektriciteitsvoorzieningen verwoest, alle (!) universiteiten, bibliotheken en archieven vernietigd, volgens rapporten van onder meer Human Rights Watch en OCHA. Ze werden niet zomaar ‘tijdelijk’ bezet of ontoegankelijk gemaakt, maar letterlijk vernietigd en verbrand.

​

Wat deze keer verdwijnt is kennis, taal, cultuur, erfgoed, herinnering. Dat maakt het des te belangrijker om te begrijpen hoe diep religie, macht en politiek nog altijd met elkaar verweven zijn, ook in een wereld die zichzelf graag seculier noemt. Als we vanuit een zekere seculaire houding weigeren bepaalde religieuze narratieven te erkennen en zelfs gaan ontkennen omdat er geen wetenschappelijke gronden aan zijn die een ‘objectieve’ vertelling verzekeren, dan ontkennen we ook een zekere realiteit die wel degelijk een rol speelt en laten we blindelings een bepalende kracht buiten beeld die het grotere narratief mee vormgeeft.

​